📕 როგორ ამოვიცნოთ პროპაგანდა?

რეჟიმის პროპაგანდა კარგად არის დაგეგმილი. ერთი შეხედვით, შეიძლება სასაცილოდ აღიქვა სიტყვასიტყვით გამეორებული განცხადებები, მაგრამ, სინამდვილეში ყველა ეს განცხადება თუ გადაწყვეტილება ერთიანი გეგმის ნაწილია.

პროპაგანდის მიზანია შეცვალოს ჩვენი აზრები, ემოციები და ქცევები. თუმცა, თანამედროვე პროპაგანდა პირდაპირ არ გვაწვდის იმ აზრებს, რასაც უნდა რომ ვფიქრობდეთ; პირდაპირ არ მოგვიწოდებს მოვიქცეთ ისე, როგორც სურს რომ მოვიქცეთ.

ამის ნაცვლად, ეყრდნობა იმას, რაც ისედაც გვაღელვებს, რისიც ისედაც გვჯერა და სწორედ აქედან იწყებს ჩვენს აზრებსა და ქცევებზე ზეგავლენას. ამის მიღწევის ერთ-ერთი გზა ემოციებით მანიპულირებაა – შიში, ზიზღი, სიამაყე, დანაშაულის შეგრძნება.. ისეთი ძლიერი ემოციის განცდისას, როგორიც შიშია, გვიჭირს ლოგიკურად მსჯელობა და კრიტიკული ანალიზის გარეშე ვიღებთ და ვიჯერებთ მარტივ, პროპაგანდისტულ მესიჯებს, რაც საბოლოო ჯამში, აყალიბებს ჩვენს აზრებს და გავლენას ახდენს ჩვენს ქცევებზე. 

პროპაგანდისტული რეჟიმი იყენებს ფსიქოლოგიურ ომს ღიად გამოხატული ძალადობის ნაცვლად: მართული მედიის, მიკერძოებული ინსტიტუტების, ინფორმაციული ომის გამოყენებით ქმნის ილუზიას, რომ ის გარკვეულ წესებს მიჰყვება, გარკვეულ წესრიგს იცავს.

ვისაუბროთ პროპაგანდაზე – ვნახოთ, როგორ მუშაობს, რატომ მუშაობს და როგორ დავუპირისპირდეთ მას.

• განხილვას დავიწყებთ იმ ემოციებზე საუბრით, რომელსაც აღვივებს პროპაგანდა. 
• შემდეგ ვისაუბრებთ იმ ხრიკებზე, რომელთა გამოყენებითაც პროპაგანდა სასურველ მიმართულებას აძლევს ასეთ ემოციურ მდგომარეობაში მყოფი ადამიანის აზროვნებას.

🔥 ემოციები	🛞 ხრიკები
– 😱 შიში – 🦁 სიამაყე – 😔 დანაშაულის განცდა – 🤢 ზიზღი	– გამოგონილი საფრთხე – განტევების ვაცის შექმნა / გადაბრალება – თემის შეცვლა/კონტრბრალდება – ცრუ დილემა – ინფორმაციული გადატვირთვა – შავზე თეთრის თქმა და პროექცია – პარლამენტობანა – ავტორიტეტების გამოყენება – სიმბოლოებს ამოფარება – გამეორება – ფაქტების შერჩევა – მატყუარა გაშუქება (მედია) – გამიზნული ბუნდოვანება

---

🔥 ემოციები

ადამიანები ემოციური არსებები ვართ – შიში, ბრაზი, ზიზღი, დანაშაულის თუ სირცხვილის გრძნობა.. ემოციებით ვპასუხობთ გარე სამყაროს. პროპაგანდა არ ცდილობს ამ ემოციების გამოგონებას. ეს ემოციები ისედაც ჩვენშია. პროპაგანდა აღვივებს, ააქტიურებს მათ მაშინ, როცა სჭირდება.

რისთვის სჭირდება პროპაგანდას ემოციების გაღვივება? 

ემოცია ხელს უშლის რაციონალურ, კრიტიკულ აზროვნებას. მაგალითად, თუ ტყეში სეირნობისას მგელი შეგვხვდა, არ ვიწყებთ სხვადასხვა ბილიკების გაზომვას, ან მსჯელობას იმაზე, თუ რომელი გზაა საუკეთესო გასაქცევად. საფრთხის საპასუხოდ, პირდაპირ და ინსტინქტურად ვმოქმედებთ: ვშეშდებით, გავრბივართ ან ვიბრძვით. როცა გვეშინია, ფიქრის დრო არ გვაქვს. 

მაგალითად, როცა პროპაგანდსიტულ რეჟიმს უნდა ისეთი კანონის მიღება, რომელსაც საზოგადოების დიდი ნაწილი მხარს არ დაუჭერს, ის სწორედ ამ ემოციების გააქტიურებას ცდილობს, რათა არ დავიწყოთ საკითხის კრიტიკულად გარჩევა. ასეთ შემთხვევაში, რეჟიმს აღარ უწევს არგუმენტებისა და ფაქტების მოშველიება, კანონის მიღების აუცილებლობის დასაბუთება. შეშინებული ადამიანი მარტივად და უკრიტიკოდ იჯერებს შეთავაზებულ მოსაზრებებს.

შიშის გარდა, პროპაგანდისტული რეჟიმი სხვა ემოციებითაც მანიპულირებს. განვიხილოთ.

---

😱 შიში

პროპაგანდა აღვივებს შიშს – ომის, ეკონომიკური განადგურების, ქაოსის, გარე მტრის… ამით ართულებს რაციონალურ აზროვნებასა და კრიტიკულ ანალიზს და ახერხებს მრავალი მავნე ნაბიჯის შეუმჩნევლად გადადგმას.

როგორი მესიჯები აღვივებს შიშს?

• “მთავრობა რომ შეიცვალოს, ომი იქნება” 
• დაბომბილი უკრაინის ფოტოების გამოყენება წინასაარჩევნოდ
• “ევროპა ღირებულებებს წაგვართმევს!”
  

რატომ მუშაობს? შიში ყველაზე ძლიერი ემოციაა. შეშინებული ადამიანი კრიტიკულად არ აფასებს სიტუაციას. შესაბამისად, პროპაგანდის მიერ შემოთავაზებული ორი ვარიანტიდან ირჩევს იმას, რომელიც უფრო უსაფრთხო ჩანს.

“ასჯერ გაზომე, ერთხელ გაჭერი”-ის ნაცვლად, პროპაგანდა გვეუბნება – “არ არის ახლა გაზომვის დრო, გაჭერი იქ, სადაც მე გეტყვი”. 

როდესაც ადამიანს უწევს არჩევანის გაკეთება ხელოვნურად შეზღუდულ ვარიანტებს შორის (“ევროპა ან მშვიდობა”), ის არ აფასებს ამ ვარიანტებს კრიტიკულად, არ უღრმავდება ლოგიკას, არამედ, პირდაპირ ირჩევს უსაფრთხო ვარიანტს.

როგორი შევამჩნიოთ მანიპულაცია?

• გვეუბნებიან, რომ მხოლოდ ერთ კონკრეტულ ადამიანს ან ჯგუფს შეუძლია ჩვენი დაცვა;
• ნაცვლად იმისა, რომ გვესაუბრონ გამოსავალზე – კეთილდღეობის მიღწევის გზებზე, სამომავლო გეგმებზე, გვეუბნებიან, რომ უარესიც შეიძლება მომხდარიყო.
• თეორიული საფრთხის გაზვიადება – “სანქციებს რომ შევერთებოდით რუსეთი დაგვბომბავდა”.

შიში ჯანსაღია მანამ, სანამ გვეხმარება საფრთხის შემჩნევაში. თუმცა მნიშვნელოვანია, რომ შიშის მიუხედავად ბალანსის დაცვა შევძლოთ – არც დაუსრულებელი გაზომვა ვარგა, არც – პირდაპირ გაჭრა. 

---

🦁 სიამაყე

სიამაყე კმაყოფილების ნაირსახეობაა. ადამიანმა შეიძლება იამაყოს იმით, რაც მასზეა დამოკიდებული – მისი წარმატებით, შრომით, მონაპოვარით, შედეგით.

ასევე, ადამიანს შეუძლია იამაყოს იმით, რაც მისი დამსახურება არ არის – მისი წარმომავლობა, ოჯახი, დაბადების ადგილი და სხვა. პროპაგანდა სწორედ ამ სიამაყეს იყენებს.

სიამაყით მანიპულირების მაგალითები:

• “ევროკავშირი გვიზღუდავს სუვერენიტეტს”
• “ჩვენ არ გვჭირდება უცხოელების მითითებები”
• “ჩვენ მდიდარი ისტორია გვაქვს, ბრიუსელს თავს არ დავუხრით”
• “დასავლეთი ვერაფერს გვასწავლის”
• “მათ ჩვენი იდენტობის გაქრობა სურთ”
• “მათი სანქცია ჩვენთვის ჯილდოა”

რატომ მუშაობს? სიამაყე და იდენტობა დაკავშირებული ცნებებია. ადამიანებს სურთ იამაყონ საკუთარი კულტურით, ენით, მიწით, სურთ იყვნენ გამორჩეულები, განსაკუთრებულები. პროპაგანდამ შესაძლოა ეს ბუნებრივი ემოცია გამოიყენოს რეალური პრობლემისგან ყურადღების გადასატანად. მაგ. დასავლეთის მხრიდან გაჟღერებული ნებისმიერი შენიშვნა, რომელიც ევროკავშირში გაწევრიანების პროცესში, მთავრობის არეფექტურ მუშაობას უკავშირდება, პროპაგანდას შეუძლია იდენტობის შეურაცხყოფად გაასაღოს.

როგორ შევამჩნიოთ მანიპულაცია?

• გვარწმუნებენ, რომ ნებისმიერი კრიტიკა არის შეურაცხყოფა – “შენ კრიტიკა ვერ უნდა გაგიბედონ!”
• საქმიანი საუბრის დროს იყენებენ ეროვნულ სიმბოლოებს – კონკრეტული პრობლემის განხილვის ნაცვლად, გვესაუბრებიან დიად მიზნებზე.
• გარესამყაროსთან თანამშრომლობასა და კომპრომისებზე წასვლას აიგივებენ სისუსტესთან, ჩაგვრასთან.
  

სიამაყე ჯანსაღია მანამ, სანამ რეალობის ობიექტურად შეფასებაში არ გვიშლის ხელს – კი, ჩვენ, ქართველებს, სიამაყის არაერთი მიზეზი გვაქვს. არ უნდა დავაკნინოთ ის უნიკალური კულტურა და ისტორია, რაც გამოგვარჩევს და გვაერთიანებს. მაგრამ, არც თავი უნდა დავიბრმავოთ. დადებითი და საამაყო ფაქტების გვერდით, მნიშვნელოვანია ისეთი ფაქტორების შემჩნევა, რომელთა გამოსწორებაც განვითარებაში დაგვეხმარება.

---

😔 დანაშაულის განცდა

დანაშაულის განცდა სოციალური ემოციაა, რომელიც მაშინ ჩნდება, როცა ადამიანს სჯერა, რომ უღალატა მორალურ პრინციპებს და იმ სტანდარტებს უღალატა, რისიც სჯეროდა.

ამ ემოციის გაღვივებას ცდილობს პროპაგანდა, როცა ადამიანებს უქმნის ილუზიას, რომ რეჟიმთან დაპირისპირებით ღალატობენ ქვეყანას, წინაპრებს, კულტურას. ის გვთხოვს ვუერთგულოთ არა უნივერსალურ ღირებულებებს და პრინციპებს, არამედ – ადამიანებს და პარტიას. პროპაგანდა პატრიოტიზმს აიგივებს მორჩილებასთან.

გამოიყენება ასეთ მესიჯებში:

• “თუ მხარს არ გვიჭერ, შენ არ გყვარებია სამშობლო”
• “ნამდვილი ქართველები იქ არ დგანან!”
• “ასეთ რთულ დროს სამშობლო არ უნდა გააკრიტიკო, ყველა ჩვენ გვებრძვის!”
• “შენ რა გაგიკეთებია ქვეყნისთვის?!”
• “ბიძინამ ომს აგვარიდა, მასთან ვალში ვართ!”
• “რეჟიმს რომ აკრიტიკებ, მის ფულს ხომ კარგად იღებდი? უმადური ხარ!”
• “2012 წლამდე სად იყავი?!”

რატომ მუშაობს? ადამიანები ერიდებიან “რაიმე ისეთის” თქმას, რაც მათ ღირებულებებს უპირისპირდება, რაც ცუდ ქართველად ან მოღალატედ წარმოაჩენს. პროპაგანდა, კულტურულ და რელიგიურ იდენტობას, ასეთი ადამიანების ემოციური შანტაჟისთვის იყენებს.

როგორ შევამჩნიოთ მანიპულაცია?

• კრიტიკა მიჩნეულია ღალატად.
• დანაშაულის ტვირთი მთლიანად გადასულია მოქალაქის მხარეს, და არა მთავრობის – მთავრობა უთანასწორო ბრძოლაშია ჩართული, შეცდომებს არ უშვებს და თუ უშვებს – ეპატიება!
• მოგვიწოდებენ, რომ ნამდვილად თუ გვიყვარს ქვეყანა, ჩუმად უნდა ვიყოთ და ხმაურით არ უნდა შევუწყოთ ხელი არეულობას.
• წარსულ თავგანწირვას გამადლიან, და მის სანაცვლოდ გთხოვენ აიტანო ის, რაც ახლა ხდება.
• ლიდერის კრიტიკა გაიგივებულია ქვეყანაზე თავდასხმასთან.
• განსხვავებული აზრის ქონა და გამოთქმა აღქმულია ღალატად.

დანაშაულის შეგრძნება ჯანსაღია მანამ, სანამ გამოცდილებაზე დაყრდნობით სწავლის საშუალებას გვაძლევს. შეცდომას ყველა უშვებს. ადამიანები ერთმანეთისგან იმით განსხვავდებიან, თუ რას აკეთებენ დაშვებული შეცდომის გამოსასწორებლად – სწავლობენ თუ არა საკუთარ შეცდომებზე, იღებენ თუ არა პასუხისმგებლობას და ცდილობენ თუ არა, რომ იგივე შეცდომა აღარ დაუშვან.

მაგალითად, აგრძელებენ თუ არა პრინციპებისა და ღირებულებების ერთგულებას, თუ იმეორებენ ძველ შეცდომებს და პრინციპებისადმი ერთგულების ნაცვლად კონკრეტულ პარტიას თუ ადამიანს აკერპებენ?

---

🤢 ზიზღი

ზიზღი ნეგატიური ემოციაა, რომელიც მაშინ ჩნდება, როცა ადამიანს უსიამოვნო, მიუღებელ, შეურაცხმყოფელ სტიმულებთან უწევს შეხება. პროპაგანდა ეყრდნობა ზიზღს, რათა გაამართლოს საზოგადოების ერთი ნაწილის ჩაგვრა – “კი, შეიძლება ამ ადამიანებს ცუდად ვექცევით, მაგრამ ესენი ხომ ადამიანები არ არიან!”

ზიზღის გასაღვივებლად გამოყენებული მესიჯები:

• “მათ არაფრის სწამთ!”
• “ეკლესიას ებრძვიან!”
• “ცუდია, როდესაც სპეცრაზმელ ქალს სცემს, მაგრამ ეს ხომ ქალი არ არის, ქალი ასე არ იქცევა!”

რატომ მუშაობს? ზიზღი ძლიერი ემოციაა. თუ კრიტიკულად არ უყურებ მოწოდებულ ინფორმაციას, პროპაგანდას შეუძლია ვინმე შეგაზიზღოს, შემდეგ კი მშვიდად იძალადოს მასზე – ეცოდინება, რომ შენ არ გამოესარჩლები.

როგორ შევამჩნიოთ მანიპულაცია?

• პროპაგანდა განაზოგადებს კონკრეტულ ინციდენტებს, მაგალითად აქციის ერთ-ერთმა მონაწილემ თუ კონკრეტული მღვდელი ცუდად მოიხსენია, ამას ისე აღწერს, თითქოს აქციის ყველა მონაწილე ებრძვის სრულიად ეკლესიას, სარწმუნოებას.
• ხდება მოვლენების გაზვიადება – ნებისმიერი გასვლა ქუჩაში ნიშნავს სისხლიანი რევოლუციის მცდელობას.

ზიზღი ჯანსაღია მანამ, სანამ გვეხმარება თავიდან ავირიდოთ ისეთი სტიმულები, რაც ჩვენს ფიზიკურ და ფსიქიკურ ჯანმრთელობას უქმნის საფრთხეს. გაფუჭებული საკვების, ღია ჭრილობის, თუ ბავშვზე მოძალადე ადამიანების ზიზღი სწორედ ისეთი საფრთხეებისგან გვიცავს, როგორიც არის გაფუჭებული საკვების მიღებით მოწამვლა, ღია ჭრილობაზე შეხებით გამოწვეული ინფექცია, ან ბავშვებზე ძალადობის ნორმალიზებაა.

---

🛞 ხრიკები

ემოციები შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ როგორც პროპაგანდის საწვავი. ემოციები ყველა ადამიანს აქვს, პროპაგანდა კი მაშინ აღვივებს მათ, როდესაც სჭირდება.

თუ პროპაგანდამ ჩვენში ემოციის გაღვივება მოახერხა, მას შეუძლია გვითხრას თუ საით მივმართოთ ის – როგორ ვაქციოთ შიში, სიამაყე, დანაშაულის შეგრძნება მორჩილებად, სიბრაზედ ან სიჩუმედ.

პროპაგანდისტები იყენებენ მრავალფეროვან ხრიკებს ემოციებისთვის მიმართულების მისაცემად, ჩვენს აზრებსა და ქცევებზე ზემოქმედებისთვის. ასეთი ხრიკები იმიტომ მუშაობს, რომ ადამიანის ბუნებრივ მახასიათებლებს, კოგნიტურ მიკერძებას (Cognitive bias) ეყრდნობა. 

ამ ხრიკების ცოდნა დაგვეხმარება დროულად შევამჩნიოთ, სახელი დავარქვათ და დავუპირისპირდეთ მათ გავლენას ჩვენზე და ჩვენს გარშემომყოფებზე. განვიხილოთ ზოგიერთი ხრიკი, რომელიც ქართულ კონტექსტში გვხვდება.

---

გამოგონილი საფრთხე

პროპაგანდა იგონებს პრობლემას, ხელოვნურად ქმნის ან აზვიადებს საფრთხეს, აყალიბებს შეთქმულების თეორიებს, რითაც აღვივებს შიშს, მხსნელად კი საკუთარ თავს გვთავაზობს.

თავისუფლება, მრავალფეროვნება, ადამიანის უფლებები წარმოჩენილია საფრთხედ. ავტორიტარული კონტროლი კი მოწოდებულია აუცილებლობად, რომლის გარეშეც სიმშვიდე და წესრიგი ვერასდროს დაისადგურებს.

მაგალითად:

• “ამ მთავრობის გარეშე ყველაფერი ჩამოიშლება”
• “ხელისუფლება არის ერთადერთი ბარიერი, რომელიც ომისგან გვიცავს”
• “ნებისმიერი ალტერნატივა გამოიწვევს ქაოსსა და არეულობას”
• “ნიღბიანი ადამიანები თავს დაესხნენ ჟურნალისტებს, ნიღბები უნდა ავკრძალოთ”
• “ყველაფრის უკან “ნაციონალური მოძრაობა” დგას”
• “დიფ სთეითი აფინანსებს რევოლუციას”
• “იდუმალი ადამიანები ძირს უთხრიან ქვეყანას”
• “ფხიზლად უნდა ვიყოთ – გარე მტერთან ერთად შიდა მტერიც გვყავს!”

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: “ვის აწყობს ეს ქაოსი, ან ვინ გამოიწვია ის?”; “რამდენად რეალურია ეს პრობლემა?”; “ნამდვილად მხოლოდ ეს ორი ალტერნატივა გვაქვს?”
• შესთავაზე ფაქტები: იმსჯელეთ იმაზე, თუ რა არის რეალური პრობლემა და რა – გამოგონილი. ფაქტებზე დაყრდნობით აჩვენე, რომ საფრთხე გაზვიადებულია ან ხელოვნურად არის შექმნილი.

---

განტევების ვაცის შექმნა / გადაბრალება

პროპაგანდისტული ირჩევს განტევების ვაცს – კონკრეტულ ადამიანებს ან ჯგუფებს – რომელსაც გადააბრალებს ყველა პრობლემას. ამით ირიდებს პასუხისმგებლობას იმ პრობლემებზე, რომელთა მოგვარება თავად ევალება.

ასეთი მტერი აბსტრაქტულია, მას კითხვას ვერ დაუსვამ, პასუხს ვერ მოსთხოვ. ხშირად, ამ სტრატეგიის გამოყენებით, რეჟიმი ცდილობს საზოგადოებაში არსებულ ბრაზს სამიზნე შეუცვალოს – გააღვივოს ზიზღი პრობლემის მიზეზად დასახელებული “რადიკალებისა” და “უსამშობლოების” მიმართ. გააღვივოს შიში, გლობალური ომის პარტიის, დიფ სთეითის მიმართ.

მაგალითად:

• “პროტესტი ხელოვნურად არის გაღვივებული დასავლეთის მიერ”
• “არასამთავრობოები აწყობენ გადატრიალებას”
• “კრიტიკოსები თანხას უცხოეთიდან იღებენ”
• “ოპოზიცია დადის დასავლეთში და საქმეს გვიფუჭებს”

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: “ფაქტები ადასტურებს იმას, რასაც იმეორებენ?”; “საიდან იცი?”; “ზუსტად ვინ რა თქვა და რა გააკეთა?” ამ კრიტიკულ კითხვებზე პასუხი ძირითადად ასეთია: “დეტალებს ვერ გაგიზიარებ, მაგრამ ასეა და ეს შენც კარგად იცი!”
• აჩვენე, რომ სულ ასე ხდება, სულ არის ვიღაც, ვისაც ბრალდება პრობლემები. არ შეიძლება ეს დამთხვევა იყოს.

---

თემის შეცვლა/კონტრბრალდება

Whataboutism 

კონკრეტულ კითხვაზე პასუხის გაცემის, არგუმენტებზე დაყრდნობით მსჯელობის ან/და საკუთარი დანაშაულის აღიარების ნაცვლად, პროპაგანდა თემას ცვლის და თითს სხვისკენ იშვერს – “იმანაც ხომ დააშავა?!” შესაძლოა გაჩნდეს დანაშაულისა და სირცხვილის შეგრძნება.

მაგალითად:

• “ადრე უარესად არბევდნენ”
• “ევროპაშიც ძალადობს პოლიცია”
• “აბა ის იყო კარგი?”
• “განათლებული პრეზიდენტი რომ გვყავდა იმან რა გაგვიკეთა?”

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: “სხვამაც თუ დააშავა, ეს გათავისუფლებს პასუხისმგებლობისგან?”
• შესთავაზე: “ჯერ ამ საკითხის განვიხილვა დავასრულოთ და შემდეგ ვისაუბროთ წინა ხელისუფლების ცოდვებზე.”

---

ცრუ დილემა

ორ პოლუსად დაყოფა

პროპაგანდა გვთავაზობს არჩევანის გაკეთებას ორ ექსტრემალურ ვარიანტს შორის – “სასურველი VS საშინელი”. ხდება შედარებით კომპლექსური საკითხის გამოშიგვნა დეტალებისგან და შინაარსის დამახინჯება. ხშირად, ერთ-ერთი ალტერნატივა საშიშია და მეორე კი სასურველი, არჩევანი კი, ერთი შეხედვით – მარტივი.

მაგალითად:

• “ეს მთავრობა ან ომი”
• “თავისუფლება ან მშვიდობა”
• “გახსნან მოლაპარაკება და მოვაწერთ ხელს” – ასეთ გამარტივებულ ვარიანტში არ ჩანს თუ რამდენად კომპლექსური პროცესია ევროკავშირში გაწევრიანების საკითხი, თუ რა პუნქტების შესრულებას გვთხოვენ, რაზე ამბობს ხელისუფლება უარს.
• “დასავლეთი ან ტრადიციები”
• “სიამაყისა და თავისუფლების დაპირისპირება” – მოუწოდებს მოქალაქეს “გაიჭირვოს” ეროვნულობის სახელით – დაიცვას კულტურა, რელიგია, ისტორია, თუნდაც სანაცვლოდ მოუწიოს დემოკრატიის, ადამიანის უფლებების, სამართლიანობის, განვითარების დათმობა.
  • “ჩვენ თავს არ დავუხრით უცხოელებს!”
  • “არ გვჭირდება დემოკრატია და ასეთი რაღაცეები, გვაქვს ჩვენი ტერიტორია და გავალთ ფონს ისედაც”
  • “უვიზო მიმოსვლაზე არ გავცვლით სუვერენიტეტს!”

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: “მხოლოდ ეს ორი ვარიანტი გვაქვს თუ სხვა გზაც არის?”; “რატომ მალავენ ამ სხვა ვარიანტებს?”
• შესთავაზე ფაქტები: მსჯელობა ასეთი დაყოფის ხელოვნურობაზე; მოიფიქრე და გაუზიარე ალტერნატივები.

---

ინფორმაციული გადატვირთვა

თანამედროვე პროპაგანდის ერთ-ერთი მთავარი ნიშანია ურთიერთგამომრიცხავი ინფორმაციის ისეთი დოზით გავრცელება, საინფორმაცო ველის ისე გადატვირთვა, რომ ადამიანები დანებდნენ – მათთვის შეუძლებელი გახდეს სიმართლის და სიცრუის გარჩევა.

ადამიანები ნებდებიან, აღარც კი ცდილობენ ინფორმაციის გადამოწმებას. კოგნიტური გადატვირთვისას, ადამიანი ვეღარ ახერხებს ლოგიკურ და მორალურ მსჯელობას, რეალურ პრობლემებზე ფიქრს.

მაგალითად: 

• დიდი რაოდენობით და ურთიერთსაპირისპირო ინფორმაციის გავრცელება პროპაგანდისტულ ტელევიზიებსა და სოციალურ მედიაში 
• რადიკალური განცხადებების, ჭორების გავრცელება 
• “საგამოძიებო კომისიების” შექმნა და პირდაპირი ეთერით გაშუქება

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: “რა არის ძირითადი საკითხი?”, “რეალური და აქტუალურია ეს პრობლემა თუ გამოგონილი?”
• შესთავაზე ფაქტები: არ გამოეკიდო ყველა განცხადებას, მიუთითე პატერნზე – აჩვენე როგორ ჯდება ყველა ეს განცხადება ერთიან ლოგიკაში.

---

შავზე თეთრის თქმა და პროექცია

პროპაგანდა ხშირად ამბობს აშკარა ფაქტის საპირისპირო, შოკისმომგვრელ ტყუილს. ღიად აბრალებს საპირისპირო მხარეს იმას, რასაც თვითონ აკეთებს.

შესაძლოა გაჩნდეს გაურკვევლობის და დანაშაულის განცდა, რომელსაც თან ახლავს ისეთი აზრები, როგორიცაა; “თვითონ ხომ არ იზამდნენ იმას, რის გამოც სხვას ასე საჯაროდ აკრიტიკებენ?!”; “ასეთ აშკარა ტყუილს ხომ არ იტყოდნენ?!”

ასევე, აშკარა უსამართლობასთან შეჯახებისას, მასზე კონტროლის არარსებობის გამო, შესაძლოა გაჩნდეს შიში და უმწეობის განცდა.

მაგალითად:

• “ჩვენ ევროპაზე არცერთი ცუდი განცხადება არ გაგვიკეთებია!”
• “პოლიციელებს არავინ არ უცემიათ!”
• “ევროპას არ სურს ჩვენთან თანამშრომლობა”
• “ჩემს და თქვენს შორის ვინც რუსულ საქმეს აკეთებს, იმის დედას შევე*ცი” (მ. ყაველაშვილი)

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: რატომ უნდა დავუჯეროთ? ფაქტებით ასაბუთებენ ამ მოსაზრებას თუ სიტყვაზე უნდა ვენდოთ იმას, რასაც გვიმეორებენ?
• შესთავაზე ფაქტები: აჩვენე ფაქტი, რომელიც ადასტურებს, რომ თვითონ პროპაგანდისტი აკეთებს იმას, რის გამოც სხვას კიცხავს.

---

პარლამენტობანა

პროცედურული დემოკრატია

პროპაგანდა ცდილობს რეჟიმი დემოკრატიულ მმართველობად გაასაღოს. ეს რთულია, რადგან ოპოზიცია და პარტნიორები უარს ამობენ მასთან თანამშრომლობაზე. არ სჯერათ მისი დემოკრატიის.

ამიტომ, ის ქმნის მოჩვენებით გარემოს – აყალიბებს ხელოვნურ ოპოზიციას, ფორმალურად განიხილავს კანონპროექტებს, ფორმალურად ატარებს კენჭისყრას.

ამით, რეჟიმი ცდილობს მისი ერთპიროვნული, ავტორიტარული გადაწყვეტილებები მინიმალური დემოკრატიის შეფუთვით შემოგვასაღოს.

მაგალითად:

• “ჩვენ არ გვაქვს კრიტიკასთან პრობლემა, ოღონდ არა ამ რადიკალი ჯგუფებისგან. არის ქვეყანაში ნორმალური ოპოზიცია და იმას მოვუსმენთ.”
• პარლამენტის გამოყენება უსამართლო კანონების მისაღებად, რათა კანონის აღმასრულებელებს, მაგალითად მოსამართლეებს ან პოლიციელებს ჰქონდეთ განცდა, რომ მათი ქცევა “კანონიერია” და არჩევანის გაკეთების თავისუფლება არ აქვთ, რაც პასუხისმგებლობის თავიდან აცილებაში ეხმარებათ.

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: რეალურად ვის ინტერესებს ემსახურება ვითომ-ოპოზიცია? შეესაბამება დემოკრატიულ პრინციპებს “პარლამენტის” მიერ მიღებული კანონები?
• შესთავაზე ფაქტები: აჩვენე ფაქტი, რომელიც ადასტურებს, რომ ვითომ-ოპოზიციური პარტიის მიერ გაჟღერებული მოსაზრებები ემთხვევა პროპაგანდისტული პარტიის მიერ გაჟღერებულ მოსაზრებებს. აჩვენე, თუ რატომ არის ანტიდემოკრატიული ის კანონები, რომელსაც “პარლამენტი” იღებს.

---

ავტორიტეტების გამოყენება

პროპაგანდა იყენებს სხვადასხვა სფეროში წარმატებული ადამიანების ავტორიტეტს – სპორტსმენები, ხელოვანები, მედია-პერსონები, საეკლესიო პირები. ამ ადამიანებს ჰყავთ გულშემატკივარი, მსმენელი თუ მრევლი, რომელიც მათ ნათქვამს ენდობა. მიუხედავად იმისა, რომ ამ ავტორიტეტების დიდი ნაწილი პოლიტიკაში ვერ ერკვევა, ადამიანები მათ ენდობიან, მათ შორის პოლიტიკურ განცხადებებშიც.

მაგალითად:

• გორის მერი მოჭიდავეა, თბილისის – ფეხბურთელი, ქვეყნის პრეზიდენტიც ფეხბურთელია, გვყავს ძალოსანი, კალათბურთელი, მორაგბე, ძიუდიოსტი, წყალბურთელი და პიანისტი დეპუტატები.
• სისტემა მუშაობს ადგილობრივ ავტორიტეტებთან – მასწავლებლებთან, უბნის ავტორიტეტებთან, საეკლესიო პირებთან და ა.შ.

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: “პოლიტიკოსები რომ მოგვიწოდებენ გავმიჯნოთ სპორტი და პოლიტიკა, ხელოვნება და პოლიტიკა, თვითონ რატომ იქცევიან საპირისპიროდ?”; “თავის საქმეში ნამდვილად პროფესიონალია, მაგრამ ეს აქცევს მას პროფესიონალ პოლიტიკოსად?”
• განაცალკევე ადამიანი და მესიჯი: შეიძლება მოგწონდეს ადამიანი, მაგრამ არ ეთანხმებოდე მის ყველა ნათქვამს.

---

სიმბოლოებს ამოფარება

პოლიტიკოსები პოზირებენ ისტორიულ თუ კულტურულ ძეგლებთან, პატრიარქთან, საეკლესიო დღესასწაულზე უჭირავთ ჩვეულებრივ მოქალაქეებზე უფრო დიდი სანთლები, ღამის შოუში კი მრავალჟამიერს მღერიან.

სიმბოლოებში ასახული შინაარსების მიმართ, როგორც წესი საზოგადოება დადებითად არის განწყობილი. ამ სიმბოლოებთან ასოცირებით კი, პროპაგანდისტული რეჟიმი ცდილობს მის მიმართაც დადებითად განაწყოს ხალხი.

სიმბოლო ფარიც ხდება – თითქოს, ამ ადამიანის გაკრიტიკება იმ ძეგლის, ეკლესიის, დღესასწაულის გაკრიტიკებას ნიშნავს. ხშირად, ამ სტრატეგიას პოლარიზაციის სტრატეგიასთან ერთად იყენებენ და ცდილობენ საკუთარი თავი დადებით სიმბოლოებთან დააკავშირონ, საპირისპირო ბანაკში მყოფები კი – უარყოფითთან. 

მაგალითად:

• პოლიტიკოსები აქტივისტებს უყენებენ ბრალს – ეკლესიას ებრძვითო, მათ დანაშაულზე ეკლესიის მიმართ კი არ საუბრობენ.
• “ჩვენ ვიცავთ ქართულ ღირებულებებს!”
• “ჩვენ მხოლოდ უსამშობლოები გვეწინააღმდეგებიან!”

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: ნამდვილად რელიგიურია თუ მოსაჩვენებლად უჭირავს ამხელა სანთელი? მის სხვა ქცევაშიც ვლინდება რომ რელიგიურია? ამ სიმბოლოს ხომ არ ეფარება?
• შესთავაზე ფაქტები: განაცალკევე სიმბოლო და კრიტიკის ობიექტი, რათა აირიდო თავიდან მსმენელის ემოციური გააქტიურება – შენ არ აკრიტიკებ რიგით ქრისტიან ადამიანს, შენ აკრიტიკებ ადამიანს, რომელიც ეკლესიას ეფარება, რათა მოგატყუოს და ამით ეკლესიასაც შეურაცხყოფას აყენებს.

---

გამეორება

პროპაგანდა ერთი და იგივე მესიჯს იმეორებს რაც შეიძლება ხშირად, რაც შეიძლება მეტი არხით – ტელევიზიით, სოციალური მედიით, განცხადებებში.. მანამ, სანამ ეს მესიჯი ნაცნობი არ გახდება. რაც ნაცნობია – სანდო და სწორი გვგონია. 

გამეორების შედეგად, დროთა განმავლობაში, გამეორებული ფრაზა აღიქმება ნორმად, არა იმიტომ, რომ საზოგადოებამ ბევრი იმსჯელა და ლოგიკურ დასკვნამდე მივიდა, არამედ – მრავალი დღის განმავლობაში მრავალჯერ მოისმინა. საბოლოოდ, ადამიანები ფიქრობენ, რომ “ეს ასეა”, თუმცა არ იციან საიდან მოვიდა ეს იდეა, ან რატომ არის ეს ასე, ვინ შეთანხმდა ამაზე.

მაგალითად:

• ერთი და იგივე ფრაზა “ომის პარტია” ერთდროულად ჟღერდება სხვადასხვა არხზე, სოციალურ მედიაში, განცხადებებში, კომენტარებში.
• პოლისტაბჭოს განცხადება ფეისბუქზე, სადაც დიფ სთეითი არის ნახსენები 10-ჯერ.

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• იკითხე: “გიფიქრია რას ნიშნავს ეს? თუ ბრმად ენდობი?”
• შესთავაზე ფაქტი: ამ ტაქტიკას კარგად ხსნის ბიძინა ივანიშვილი (ვიდეო)

---

ფაქტების შერჩევა

Cherry-picking

პროპაგანდა ირჩევს ინფორმაციის მხოლოდ ერთ ნაწილს, რომელიც მას შედარებით კარგად წარმოაჩენს. ამით ფარავს სხვა ნაწილებს, რომლებიც მასზე კარგად არ მეტყველებს.

მაგალითად: 

• ეუთო/ოდირმა 2024 წლის არჩევნებთან დაკავშირებით გამოაქვეყნა დასკვნა, რომელიც, მეტწილად კრიტიკას, მნიშვნელოვან პრობლემებს ეხება. დასკვნაში ასევე მოცემულია შედარებით დადებითი ან ნეიტრალური, თუმცა მეორეხარისხოვანი, ტექნიკური პუნქტები, მაგ. “პარტიების რეგისტრაცია სათანადოდ განხორციელდა” – რაც ნიშნავს, რომ პარტიებს მიეცათ მონაწილეობის საშუალება.
• ევროკავშირთან დაკავშირებით ირჩევს ნიშურ, კონკრეტულ პრობლემებს და მხოლოდ ამ პრობლემებზე საუბრობს.

როგორ დავუპირისპირდეთ?

• ჩაეძიე წყაროს – რას ამბობს სრული წყარო. ამაში, ზოგჯერ, ჩვენ დაგეხმარებით.
• იკითხე: “რატომ არ საუბრობენ სხვა ნაწილებზე?”
• გააზიარე გადამალული ნაწყვეტი – გადახედე წყაროს, არ არის აუცილებელი სრულად გაეცნო, ერთ საპირისპირო ფრაზას რომ ნახავ, გააზიარე კითხვით – “ეს ერთი მაგალითია, კიდევ რას გვიმალავენ?”

---

მატყუარა გაშუქება (მედია)

პროპაგანდის მთავარი იარაღი მედიაა. ის, თუ რას და როგორ აშუქებს მედია, ქმნის საზოგადოებრივ აზრს.

მედია მხოლოდ სიტყვებით არ იტყუება (ინფორმაციის შერჩევითი მიწოდება ან აშკარა ტყუილის ხშირი გამეორება), არამედ ქმნის ცრუ ვიზუალურ მასალას, ხშირად იყენებს დრამატულ ხმას, შესაბამისი ემოციების გამოსაწვევად.

რეალურ ცხოვრებაში, ადამიანებს სჯერათ იმის, რასაც ხედავენ და ამ ევოლუციურად განმტკიცებულ თვისებას ავიყენებენ ვირტუალურ სივრცეში თუ მედიით ნანახის შეფასების დროსაც. მედიამ კი შესაძლოა გამოგონილი ან დადგმული კადრი გაასაღოს სიმართლედ. ამ გზით მედიას შეუძლია ბრაზის, ზიზღის, შიშის ემოციების გაღვივება. 

მაგალითად:

• შერჩევითი ფაქტები
• პროტესტის ფოტო კადრი, სადაც კამერის ფოკუსი მიმართულია ცარიელ ადგილაზე, ან დრო არის შერჩეული შესაბამისად – პროტესტამდე ან პროტესტის შემდეგ
• მძიმე ვიზუალური და მუსიკალური ეფექტები, რომლითაც ნებისმიერი პროტესტი სისხლიან და მძვინვარე რევოლუციად იქცევა.
• იმ კადრების გამოტოვება, რომლებიც ამ პროპაგანდის საპირისპიროს ამტკიცებს (მაგალითად)

როგორ ვებრძოლოთ?

• იკითხე: “რას არ მაჩვენებენ?”
• შესთავაზე ფაქტი: გადაამოწმე ინფორმაცია და ამხილე მხოლოდ ფაქტებზე დაყრდნობით. გაეცანი ინფორმაციას სოციალურ მედიაში – რიგითი მოქალაქეების ვიდეოებსა და ფოტოებს სხვადასხვა რაკურსიდან.

---

გამიზნული ბუნდოვანება

რეჟიმი აკეთებს ბუნდოვან განცხადებებს, ბოლომდე არ ამბობს სათქმელს, თუმცა ყველა პირობას ქმნის იმისთვის, რომ ადამიანების ნაწილს სასურველი მიმართულებით ფიქრისკენ უბიძგოს.

ამ ბუნდოვანი განცხადებების გამოყენებით, ის უტოვებს ადამიანებს საკუთარ აზრებზე კონტროლის განცდას. თუმცა ეს განცდა მოჩვენებითია. რეჟიმი ამ ტაქტიკას შეიძლება მიმართავდეს დროის გასაყვანად, რეალური ზრახვების დასამალად ან საზოგადოების რეაქციის მოსასინჯად შემდეგი, უფრო მკვეთრი ნაბიჯების გადადგმამდე.

მაგალითად:

• “ევროკავშირთან მუშაობას ვაგრძელებთ”
• აგენტების კანონზე იყო რიტორიკული შეკითხვა “რატომ არ მოგწონთ გამჭვირვალობა?!”

როგორ ვებრძოლოთ?

• იკითხე: რათა ცხადი გახდეს, მათი პოზიცია – “კონკრეტულად რას გულისხმობ? განმარტე.”; “რასაც არ უნდა ნიშნავდეს, რეალურად რის საშუალებას მისცემს ეს მათ? ან რა შედეგი დადგება?”

---

🧩 შევაჯამოთ მაგალითით

პროპაგანდის მიზანი: არსებობს რისკი, რომ ევროკავშირმა შეგვიჩეროს უვიზო მიმოსვლა. “ოცნებამ” იცის, რომ ამას დიდი პროტესტი შეიძლება მოყვეს, ამიტომ გადაწყვიტა შეამზადოს ადამიანები და გადააბრალოს მოსალოდნელი ზიანი სხვას.

🔥 ემოციები

• 🦁 სიამაყე – “ჩვენ ამაყი, სუვერენული ქვეყანა ვართ, ვერავინ გვიკარნახებს როგორ მოვიქცეთ!”
• 😔 დანაშაულის შეგრძნება – “უვიზო მიმოსვლას პატრიოტიზმზე წინ ხომ არ დააყენებ?”

🛞 ხრიკები

• ეროვნული ინტერესის პარტიასთან გაიგივება – “ოცნება” უთანაბრდება საქართველოს. “ოცნებისთვის” შენიშვნის მიცემა საქართველოს დამცირებაა. 
• განტევების ვაცის შექმნა / გადაბრალება – “ოპოზიცია დადის ევროკავშირში და ითხოვს უვიზო მიმოსვლის გაუქმებას!”
• გამეორება – “ეს კიდევ ერთი მაგალითია, თუ როგორ ძალადობს ევროკავშირი ჩვენზე, ჩვენ მყარად ვიდგებით!

სრულად

---

📑 როგორ შეგიძლია ამ გიდის გამოყენება?

ეს ინფორმაცია შეგიძლია გამოიყენო “სამაგიდო წიგნად”, რომელსაც მოუბრუნდები პერიოდულად, გაარჩევ ახალ ამბავს თუ განცხადებას ამ ინფორმაციის მიხედვით და დაეხმარები სხვას ამ პროცესში.

• აქტივისტებისთვის – მოემზადე დებატისთვის, კამათისთვის, აქციის მესიჯებისთვის, ბანერებისთვის, კონტრ-ნარატივებისთვის.
• ლექტორებისა და ტრენერებისთვის – გადააქციე ეს მასალა სავარჯიშოებად, დისკუსიად ან ვორქშოფად.
• ზოგადად, მოქალაქეებისთვის – გაერკვიე და ამოიცანი, როდის ცდილობს პროპაგანდა შენს მანიპულაციას. დაიცავი თავი, შეინარჩუნე საკუთარი აზრი.

---

✊ბოლოსიტყვაობა

პროპაგანდა ძლიერია, მაგრამ ის მხოლოდ მაშინ მუშაობს, როდესაც ადამიანები შეშინებულები, დაბნეულები და გაჩუმებულები არიან.

ეს არის ერთგვარი “მისტიკური” მტერი, რომელსაც რთულია შეეწინააღმდეგო. მაგრამ, როგორც კი მისთვის სახელის დარქმევას შევძლებთ, პროპაგანდა “მარტივ მამრავლებად იშლება” და კარგავს მის მისტიკას, გასაგები ხდება როგორ უნდა მოვიგერიოთ.

არ არის საჭირო იყო პროპაგანდის მკვლევარი ან ექსპერტი. საჭიროა მხოლოდ:

• იცნო – რა ემოციას აღვივებენ და რომელ ტაქტიკას იყენებენ;
• აიმაღლო ხმა – თქვა “არ არის ეს სწორი, იმიტომ რომ…”
• ერთმანეთის გაძლიერება – გააზიარე ეს ცოდნა. დაეხმარე სხვებს გადადგან ნაბიჯი სიმართლისთვის ბრძოლაში.

ნუ იქნები პროპაგანდის მსხვერპლი, ებრძოლე მას!