🚀 ხედვა

როგორ აღვიქვამთ ქვეყანას – არსებულ და სასურველ მდგომარეობას.

საქართველო არის დემოკრატიული რესპუბლიკა. სახელმწიფო ხელისუფლების წყაროა ხალხი. ხალხი ძალაუფლებას ახორციელებს თავისი წარმომადგენლების, აგრეთვე რეფერენდუმისა და უშუალო დემოკრატიის სხვა ფორმების მეშვეობით.

საქართველოს კონსტიტუცია, მუხლი 3

ჩვენ გვინდა დემოკრატიული ქვეყანა

ჩვენ გვინდა ავაშენოთ სამართლიანი, თავისუფალი, დემოკრატიული ქვეყანა. დემოკრატია ხალხის მმართველობას ნიშნავს – მოქალაქეებისთვის აზრის კითხვას, გადაწყვეტილებების ერთობლივად მიღებას. ჩვენი დაქირავებული ადამიანები (პოლიტიკოსები) ჩვენ უნდა გვითანხმებდნენ გადაწყვეტილებებს. ეს ღირსების, თავისუფლების საკითხია.

ასეთი ქვეყნის ასაშენებლად, პირველ რიგში, საჭიროა ერთმანეთთან საუბარი. საჭიროა გავარკვიოთ – ვის რა შეხედულება გვაქვს ამა თუ იმ საკითხზე. უნდა ვიცოდეთ, რაზე ვთანხმდებით და რაზე – არა.

ჩვენ არ ვართ პარტია, არ გვაქვს დეტალური გეგმა, თუ რომელ სფეროში რა ცვლილებები გვსურს. ვითხოვთ დემოკრატიას, მის ყველაზე საბაზისო ფორმას – შესაძლებლობას, რომ ადამიანებმა გადავწყვიტოთ საკუთარი ბედი.

…მთავრობას არ უნდა დემოკრატია?

ჩვენ, ჩვენი გამომუშავებული თანხიდან, მილიარდობით ლარს ვაბარებთ რამდენიმე ათეულ ადამიანს და ვთხოვთ მოახმარონ საერთო საქმეს – იქნება ეს გზის დაგება, საპენსიო სისტემა თუ თავდაცვა. ამ მომსახურებაში მათ ხელფასს ვუხდით.

საჭიროა ჩაბარებული თანხის კონტროლიც – გვინდა ვიცოდეთ სწორად იხარჯება ეს თანხა, თუ – არა. თუმცა, ყველას ჩვენი საქმე გვაქვს და შეუძლებელია თითოეული ლარის გაკონტროლება, თითოეული დარღვევის აღმოჩენა და გაპროტესტება. მაგალითად, როდესაც რამდენიმე ათასი ლარის ხელფასის მქონე გამგებელი მესამე სახლს იშენებს პრესტიჟულ ადგილას, “ქართულ ჯიგრულ პონტში”. მომწიფებულ დემოკრატიებში თითოეული ეს ფაქტი საკმარისი იქნებოდა პროტესტისთვის, თუმცა ჩვენ ენერგიას უნდა მოვუფრთხილდეთ, პრიორიტეტები გვაქვს დასაცავი.

ასეთი დარღვევების გამოსავლენად საჭიროა მუშაობდეს ინსტიტუტები, დემოკრატიის სისტემის შექმნაც ამას გულისხმობს. შეიძლება ადამიანთა უმრავლესობამ რაიმე გადაწყვეტილება მივიღოთ, მაგრამ ამ გადაწყვეტილებას სჭირდება დაცვა გაყალბებისგან და მიტაცებისგან. საჭიროა დამოუკიდებელი ინტიტუტები – აუდიტი, სასამართლო და სხვა.

ნებისმიერი მთავრობა მუდმივად დგას ცდუნების წინაშე – მას დემოკრატია დასაწყისში მოსწონდა – ხალხმა როდესაც აირჩია. ახლა ისე ძალიან აღარ მოსწონს – უკვე მთავრობაშია, გემო გაუგო კონტროლს, ძალაუფლებას, სიმდიდრეს. არც ისეთი აუცილებელი ყოფილა დემოკრატია. რა საჭიროა ყველაფერი შეუთანხმო ადამიანებს? მაგალითად, ხელფასების 2.5-ჯერ გაზრდა რომ მოგინდება საკუთარი თავისთვის, დემოკრატია გთხოვს დაასაბუთო რატომ არის ეს ქვეყნისთვის უმჯობესი გადაწყვეტილება, ჩააყენო ადამიანები საქმის კურსში. ეს ხომ რთულია? ამიტომ, უბრალოდ არ ახსნი. ასევე არ ახსნი რატომ ზრდი აქციზს სიგარეტზე ან რატომ ცვლი ქვეყნის კურსს.

შესაბამისად, მთავრობას ყოველთვის აქვს მოტივაცია ჩაებღაუჭოს ძალაუფლებას. გულუბრყვილობა იქნება ვიფიქროთ, რომ როგორღაც ისეთ ადამიანებს ავირჩევთ, ვისაც ამ ცდუნებებით აღსავსე გზაზე ბრმად შეგვიძლია ვენდოთ.

როგორ გავაკონტროლოთ მთავრობა?

ჩვენ გვსურს დემოკრატია. არჩეულ მთავრობას კი აქვს მისი ჩამოშლის მუდმივი ცდუნება. შესაბამისად, საჭიროა კონტროლის მექანიზმი.

ინსტიტუტები – დამოუკიდებელი, ძლიერი ინსტიტუტები, რომლებიც გამოიძიებენ, გაასამართლებენ და დასჯიან დამნაშავეებს, აღკვეთენ დარღვევებს.
საზოგადოება – აქტიური საზოგადოება, რომელიც რეაგირებს გადაცდომებზე, ითხოვს პასუხს, ქმნის ჯანსაღ წნეხს.

ამ ორში კი გადამწყვეტი ხმა საზოგადოებას აქვს – ის უნდა იყოს ფხიზლად და გააპროტესტოს თუ მთავრობა შეეცდება ინსტიტუტების დასაკუთრებას (სასამართლო, “ცესკო”, ძალოვანი სტრუქტურები…), არასამთავრობოების სტიგმატიზაცია-შეზღუდვას ან მედიის გაკონტროლებას.

შესაბამისად, მთავრობის მთავარი მაკონტროლებელი ისევ საზოგადოებაა, დემოკრატიაც ამას ნიშნავს – ხალხის მმართველობას და არა მთავრობის. ცდუნებებს აყოლილი მთავრობა კი სწორედ ასეთ აქტიურ საზოგადოებას ებრძვის.

როგორ ებრძვის მთავრობა აქტიურ მოქალაქეს?

მთავრობა, აქტიურ მოქალაქესთან საბრძოლველად რამდენიმე ხერხს იყენებს:

გახლეჩვა, პოლარიზაცია – “ყველა ნაცია, ვინც ჩვენთან არ არის”, ამბობს მთავრობა. ის ასევე ამბობს, რომ ნაცები უსამშობლო, აგრესიული, გარყვნილი, უცხოეთის აგენტები არიან. სხვა სიტყვებით – იყენებს ყველანაირ იარლიყს, სრულად ფოკუსირებულია სტიგმატიზაციაზე, დეჰუმანიზაციაზე. არ აქვს მნიშვნელობა აქციაზე 50 ადამიანი იდგება, 500, 5000 თუ 150 000. რატომ? შეიძლება იკითხო. წარმოიდგინე, რომ მთავრობას უნდა კანონის მიღება, რომელიც საზიანოა ქვეყნისთვის. ამ კანონის საჭიროებაში საზოგადოების დარწმუნება რთულია. გაცილებით მარტივია იარლიყი მიამაგრო ყველას, ვინც გაგაკრიტიკებს – ანუ თავს დაესხა ადამიანებს, ნაცვლად მათი არგუმენტების განეიტრალების.
ვაკუუმში, სიბნელეში ყოფნა – მოქალაქემ უნდა იცოდეს როგორ იხარჯება მისი ფული, რა მნიშვნელოვან გადაწყვეტილებებს იღებს მისი დაქირავებული მთავრობა. ამისთვის, საჭიროა პარლამენტში იყოს განხილვა, დებატები. ნაცვლად ამისა, გვაქვს მოჩვენებითი პარლამენტი, სადაც სწორი არგუმენტები კი არა, უმრავლესობა იმარჯვებს. ¹
გეოპოლიტიკა და “რთული საკითხები” – ხელისუფლება იყენებს კომპლექსურ საკითხებს საზოგადოების დასაბნევად და მისი ფარული ნაბიჯების გასამართლებლად. სინამდვილეში, ეს არც ისეთი მისტიკური საკითხებია, როგორადაც მთავრობა ცდილობს შემოგვასაღოს. როგორც ნებისმიერი სხვა მნიშვნელოვანი საკითხი, ეს საკითხებიც უნდა იყოს ღია განხილვის საგანი, უნდა ვუსმინოთ დებატებს, მივიღოთ მონაწილეობა და ერთობლივი გადაწყვეტილება. მთავრობამ არ უნდა მოგვატყუოს – თუ თვლის, რომ ევროკავშირში გაწევრიანება ამ ეტაპზე გასაჩერებელია, ახსნას ეს პოზიცია, დაგვარწმუნოს. ამის ნაცვლად, ის ჯიუტად ამტკიცებს, რომ მივდივართ ევროკავშირში. მთავრობის ტელევიზიები კი გვიხსნიან, რომ “რეალურად აქ სხვა მოცემულობაა, და მთავრობა ყველაფერს ვერ გვეტყვის”.
მტრის ხატი – მთავრობას, როდესაც ის ვეღარ გვპირდება ვერაფერ კარგს, ისღა დარჩენია დაგვარწმუნოს რომ ყველა სხვა ვარიანტი მასზე უარესია, შეჩვეული ჭირი უნდა რომ გვერჩივნოს. ამისთვის მას მუდმივად სჭირდება მტრის ხატის შექმნა – “ქართული ოცნების” შემთხვევაში, წლების განმავლობაში ეს იყო მიხეილ სააკაშვილი, მისი დაჭერის შემდეგ ეს იყო ომის პარტია, შემდეგ – გლობალური ომის პარტია. ამ ეტაპზე, ეს არის “Deep State”. მუდმივად არის დიდი საფრთხე, რომლისგან ერთადერთი მხსნელი სწორედ ეს მთავრობაა, ყველა მას ებრძვის და ჩვენ გვერდში უნდა დავუდგეთ.
კანონები – იქნება ეს აგენტების კანონი თუ 2024 წლის დეკემბერში მიღებული კანონები, რომელთა საშუალებითაც (მაგალითად) აქციაზე მისული ადამიანი სახეს ვერ დაიფარავს, საჯარო სექტორიდან ადამიანების დათხოვნა კი გაცილებით გამარტივდა. (ანუ, აქციაზე მისული საჯარო პირის ამოცნობა და დათხოვნა გამარტივდა)

¹ როგორ შეიძლება განვიცდიდეთ ინფორმაციის ნაკლებობას ინტერნეტის ეპოქაში?

გარდა იმისა, რომ მთავრობა უბრალოდ არ ხსნის მის გადაწყვეტილებებს. ინფორმაციის მიღება ისედაც არ არის მარტივი.

ინფორმაციის მიღების საშუალებები, მოკლე ისტორია

გადავხედოთ როგორ განვითარდა ინფორმაციის მიღების, მედია საშუალებები:

ბეჭდური მედია, გაზეთები – მე-17 საუკუნიდან გამოჩნდა და უდიდესი როლი ითამაშა პოლიტიკურ ცხოვრებაში, ინფორმაციის და მოსაზრებების გავრცელებაში.
რადიო, ტელევიზია – ინფორმაციის მიღების ამ ფორმამ, მსმენელს შესთავაზა სიახლის პირდაპირ რეჟიმში, დაყოვნების გარეშე მიღება. თუმცა, გაზეთებისგან განსხვავებით, ამ ინფორმაციის დეტალური ანალიზისთვის არ გამოდგებოდა.
ინტერნეტი და ვებ-გვერდები – ეს იყო გარღვევა მედია სფეროში. ინტერნეტი მკითხველს თავაზობდა როგორც გაზეთებივით დეტალურ ანალიზს, ისე – რადიოსა და ტელევიზიის ტიპის სწრაფ, მულტიმედიურ მასალას – ვიდეოს, პოდკასტს და სხვა.
სოციალური მედია – სოციალური მედიის გამოჩენამდე, მკითხველს თვითონ უწევდა საინფორმაციო წყაროების შერჩევა, Bookmark-ებში შენახვა. ის ამ წყაროებს ისევე არჩევდა, როგორც ადრე – გაზეთების ყიდვისას. სოციალურ მედიას მკითხველამდე თვითონ მიაქვს სიახლე. ეს, კომფორტთან ერთად, რისკს და პრობლემასაც შეიცავს.

სოციალური მედიის პრობლემა

სოციალური მედია ინფორმაციის მიღების (ერთ-ერთი) მთავარი წყაროა. ერთის მხრივ, ის მომხმარებელს უქმნის კომფორტს – საკუთარ თავზე იღებს პასუხისმგებლობას დაასკვნას, თუ რომელი ინფორმაცია იქნება საინტერესო მისთვის. მკითხველი კარგავს პროაქტიულ როლს (როგორიცაა გაზეთის შერჩევა) და გადადის რეაქტიულ როლში – რაც დახვდება მის კედელზე, ეცნობა იმ ინფორმაციას. ბუნებრივია, მკითხველს აქვს საშუალება იყოს პროაქტიული, გაფილტროს და “მოიწონოს” კონკრეტული წყაროები, თუმცა აქ ტექნიკურ შესაძლებლობებს არ ვუღრმავდებით, არამედ იმას – რომ მკითხველის უმეტესობისთვის ეს დამღლელი და რთულია, თანახმაა მიიღოს ის, რასაც პლატფორმა თავაზობს.

ინფორმაციის მიღების ამ ფორმას რამდენიმე დიდი რისკი ახლავს:

“ბაბლის” ეფექტი – სოციალური ქსელის ალგორითმი ითვალისწინებს რა მოწონთ და რას აზიარებენ მკითხველის მეგობრები და იგივე ინფორმაციას თავაზობს მკითხველსაც. დროთა განმავლობაში, ეს იწვევს განსხვავებული პერსპექტივის დაკარგვას.
რადიკალური, ზედაპირული კონტენტი, Clickbait-ები – სოციალური ქსელი არ არის დაინტერესებული შინაარსიანი, სიღრმისეული, “შედეგიანი” ინფორმაციის მოწოდებით. მისი მთავარი ინტერესია მკითხველის მაქსიმალური ჩართულობა. მკითხველისთვის კი ყველაზე მარტივია ჩაერთოს რადიკალურ, შოკისმომგვრელ ან სხვა მსგავსი ემოციის ამღძვრელ ინფორმაციაში. ამ მიზეზით აიხსნება ის, რომ ინფორმაციის უდიდესი ნაწილი ეხება სახალისო, აღმაშფოთებელ ან სხვა სახის მოვლენებს, ნაცვლად იმ საკითხების, რომლებიც რეალურად ეხება მოქალაქის ცხოვრებას, ყოველდღიურობას. ეს არ არის მხოლოდ სოციალური ქსელის პრობლემა, თუმცა, გამომდინარე იქედან, რომ სოციალურ ქსელში, ინფორმაციის შერჩევისას მომხმარებლების როლი გაცილებით დიდია, ვიდრე სხვა არხებში, ეს პრობლემა უფრო მეტად იჩენს თავს.
ინფორმაციის ნიაღვარი – ერთის მხრივ, ტექნოლოგიებმა გაამარტივა ინფორმაციის გავრცელება, რაც კარგია. მეორეს მხრივ, ყველა მკითხველი უკვე ინფორმაციის გამავრცელებელი გახდა. პირდაპირ (პოსტის დაწერა, ვიდეოს გადაღება) თუ ირიბად – პოსტის მოწონება და გაზიარება. მკითხველს ახლა, როგორც არასდროს, ჭირდება გაფილტროს, შეადაროს და ყურადღებით იყოს ინფორმაციის წყაროსთან. თუმცა, ამის დრო, ენერგია ან თუნდაც უნარი ცოტას აქვს. მკითხველს, პლატფორმასთან აქვს უხილავი შეთანხმება – “მომაწოდე ის კონტენტი, მე რომ მომეწონება, ძალისმხევის გაწევა რომ არ დამჭირდეს”. იქმნება ილუზია, თითქოს სოციალური ქსელი გვილაგებს ინფორმაციას, რეალურად – გვაწვდის ნიაღვარს, დალაგება კი ჩვენზე, მკითხველზეა.
ფოკუსის ფანჯარა ძალიან დამოკლებულია – გამომდინარე წინა პუნქტებიდან, მკითხველი ეჩვევა ინფორმაციის მაქსიმალურად სწრაფად გაფილტვრას (1-2 წამი). მოკლემეტრაჟიანი კონტენტის (Reels, Shorts, TikTok..) პოპულარიზაცია ამის ნიშანია. ამ ქცევის ნიშანია ასევე ინფორმაციის სათაურიდან დასკვნის გამოტანა (ინფორმაციის გახსნის და გადაკითხვის გარეშე). ასეთ კონკურენტულ გარემოში, ინფორმაციის მომწოდებლებს უწევთ ზედაპირული და ემოციური ინფორმაციის პრიორიტეტიზაცია, რათა მიიღონ ბევრი ნახვა, კლიკი და საბოლოოდ – შემოსავალი რეკლამიდან.
ბოტები, ტროლები, ფეიქ ნიუსი – გამომდინარე ამ ნიაღვარიდან და შემოკლებული ფოკუსიდან, ასევე იქედან, რომ მარტივია დაარეგისტრირო ანგარიში და რთულად განსასხვავებელი იყო რეალური, სანდო საინფორმაციო წყაროსგან, დიდია ფეიქ ნიუსების როლი. ინფორმაციის ნიაღვარში, მკითხველი მარტივად შეიძლება მოექცეს ამ ინფორმაციის ზეგავლენის ქვეშ.
ინფორმირებულობის ილუზია – ინფორმაციის რაოდენობა და ის დინამიური გარემო, რაც სოციალურ ქსელში გვხვდება, მკითხველს აფიქრებინებს რომ ინფორმირებულია, “მიყვება” სიახლეებს. თუმცა, რეალურად, ეს არ არის ინფორმაციის მიღება. ეს არის არეული, ზედაპირული, უშედეგო სათაურების კრებული, რომელიც ცოტა ხნით ილექება და უბრალოდ გვსტრესავს. ეს არ არის ხარისხიანი ინფორმაცია, რომლის საფუძველზეც რაიმე დასკვნას გამოვიტანთ, შემდეგ ნაბიჯს დავგეგმავთ ან სხვა. ზოგჯერ ხდება ისე, რომ კონკრეტული ინფორმაცია იმდენად მკვეთრად გამოიკვეთება ამ ნიაღვარიდან (მაგ. როგორც ეს მოხდა “აგენტების კანონზე”), რომ მკითხველი მაინც ახერხებს ფოკუსირებას და დაორგანიზებას. თუმცა, უმეტეს შემთხვევაში, “გაფუჭებული საქმის” მასშტაბი ამ ზომის არ არის. საქმე ფუჭდება ყოველდღიურად, ნაბიჯ-ნაბიჯ. პატარა ინიციატივებით, კანონპროექტებით და დღეში მიღებული ათობით კანონით, რომელიც არცერთ პლატფორმაზე არ განიხილება.
ინფორმაცია იკარგება – ვეცნობით ინფორმაციას, ვაფიქსირებთ აზრს, გამოვხატავთ რეაქციას, გადავდივართ შემდეგზე, გვავიწყდება – გავატანეთ უსასრულო სქროლს. შედეგად, უარყოფითი შეგრძნება გროვდება, თუმცა ეს არის ბუნდოვანი შეგრძნება – ვიცით, რომ ბევრი ცუდი რამ ხდება, თუმცა ეს არსად არ გროვდება, არასდროს იღებს ორგანიზებულ სახეს, არავინ უბრუნდება – როგორ განვითარდა, როგორ გადაიჭრა ესა თუ ის პრობლემა. კარგი მაგალითია რუბრიკა “ჰო, მართლა, იმ ამბავზე რა ხდება?” ეს პრობლემაც ნიჰილიზმს იწვევს – ჩნდება განცდა, რომ კი – ბევრ საკითხზე ვსაუბრობთ, მაგრამ არაფერი იჭრება, ყველას გვავიწყდება.
მოვალეობის მოხდის ილუზია – მოქალაქის ის ენერგია, რომელიც, პერსპექტივაში უნდა გადაიზარდოს დაორგანიზებაში და კონკრეტული ცვლილების მოთხოვნაში, პატარა ნაწილებად იფანტება რეაქციებში, აგრესიულ კომენტარებში, გაზიარებაში და სხვა. (ამ საკითხზე ქვემოთ)

მოქალაქე ვერ გახდება ანალიტიკოსი

ერთის მხრივ, სოციალური მედია ინფორმაციის მიღების მთავარი წყაროა. მეორეს მხრივ, მას აქვს (ზემოთჩამოთვლილი) დიდი რაოდენობის და დიდი მასშტაბის პრობლემები და რისკები.

მოქალაქე, მრავალი ყოფითი პრობლემით, არ არის მზად გახდეს ანალიტიკოსი, მკვლევარი, ჟურნალისტი და ამ ნიაღვარიდან საინტერესო აზრი გამოიტანოს. არ აქვს ამის ენერგია. მას არ უნდა, რომ ინფორმაციის მიღება დამატებით სამუშაოსთან ასოცირდებოდეს. ამის მაგალითია ერთ-ერთი კანონპროექტი, რომელიც ლეგალური იარაღის მფლობელებს რამდენიმე მიმართულებით, დაუსაბუთებლად, ხელშესახებად ურთულებდა ცხოვრებას. საქართველოში 200,000 ასეთი ადამიანია. თვეების განმავლობაში გამოჩნდა სულ 15-20 ადამიანი, ვინც გადაწყვიტა რეალურად გარკვეულიყო საკითხში და დაესვა კითხვები.

ინფორმირებულობა არ უნდა იყოს გმირობის ტოლფასი, არ უნდა ხდებოდეს პირადი ცხოვრების, საქმის ან თუნდაც გართობის გადადების ხარჯზე. ეს უნდა იყოს ჩვეულებრივი, ყოველდღიური პროცესი და არ უნდა ეყრდნობოდეს იმ ერთეულ ადამიანებს, რომელთაც პირადი საქმის დაზიანების ხარჯზე სცადეს კონკრეტულ საკითხში ჩაძიება, ინფორმაციის გაწმენდა და თანამოაზრეების პოვნა. ერთეულ გმირობებზე მდგრადი განვითარების სისტემა ვერ აშენდება.

მიუხედავად იმისა რომ მოქალაქეს კონსტიტუციით მინიჭებული ინფორმირებულობის უფლება აქვს, მას ამის შესაძლებლობა ყოველთვის არ ეძლევა.

როგორ შეუძლია აქტიურ მოქალაქეს დაიცვას თავი?

ამ კითხვის პასუხად გაგიზიარებთ ჩვენს მისიას – როგორ წარმოგვიდგენია პასუხი ამ შეკითხვაზე და როგორ ვხედავთ ჩვენს როლს ამ პროცესში.

წაკითხვა

შეჯამება

ჩვენი მიზანია ავაშენოთ სამართლიანი და დემოკრატიული ქვეყანა, სადაც მოქალაქეები გადაწყვეტილებებს ერთობლივად ვიღებთ, მთავრობა კი ჩვენი ნების გამტარებელია. ამისთვის მთავარია გვყავდეს აქტიური საზოგადოება, რომელიც მუდმივად აკონტროლებს მთავრობას.

დემოკრატია ნიშნავს არა ბრმა ნდობას, არამედ გამჭვირვალობას, არგუმენტირებულ დისკუსიებსა და საერთო მიზნებისთვის ერთობლივად მუშაობას. მთავრობა ყოველთვის დგას ცდუნების წინაშე შეზღუდოს დემოკრატია, ამიტომ მისი კონტროლი საზოგადოების პასუხისმგებლობაა.

ჩვენ მოგიწოდებთ ყველას, დავიცვათ საკუთარი ღირსება და თავისუფლება. ამ პროცესში, ჩვენი ხმა, რეაგირება და აქტიურობა გადამწყვეტია.